Hiện nay, photo sách hay giáo trình diễn ra rất thường xuyên, phổ biến ở các trường học, các trường đại học, khi sinh viên lựa chọn photo giáo trình, sách để tiết kiệm chi phí. Tuy nhiên, hành động này liệu có vi phạm quyền tác giả?
Giáo trình, sách là đối tượng được bảo hộ quyền tác giả
Điều 14 Luật Sở hữu trí tuệ 2005, sửa đổi bổ sung năm 2009, 2019, 2022 (“Luật SHTT”) quy định các loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả, trong đó điểm a khoản 1 quy định “Tác phẩm văn học, khoa học, sách giáo khoa, giáo trình và tác phẩm khác được thể hiện dưới dạng chữ viết hoặc ký tự khác” là đối tượng được bảo hộ quyền tác giả.
Do đó, theo Điều 19 và Điều 20 Luật SHTT, tác giả có quyền nhân thân và quyền tài sản đối với các đối tượng được bảo hộ quyền tác giả. Cụ thể, tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả của giáo trình, sách có quyền:
Điểm c khoản 1 Điều 20 Luật SHTT: “Sao chép trực tiếp hoặc gián tiếp toàn bộ hoặc một phần tác phẩm bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào, trừ trường hợp quy định tại điểm a khoản 3 Điều này”. Trong đó, khoản 10 Điều 4 Luật SHTT quy định: “Sao chép là việc tạo ra bản sao của toàn bộ hoặc một phần tác phẩm hoặc bản ghi âm, ghi hình bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào”.
Khoản 2 Điều 20 Luật SHTT: “2. Các quyền quy định tại khoản 1 Điều này do tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả độc quyền thực hiện hoặc cho phép tổ chức, cá nhân khác thực hiện theo quy định của Luật này.
Tổ chức, cá nhân khi khai thác, sử dụng một, một số hoặc toàn bộ các quyền quy định tại khoản 1 Điều này và khoản 3 Điều 19 của Luật này phải được sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả và trả tiền bản quyền, các quyền lợi vật chất khác (nếu có) cho chủ sở hữu quyền tác giả, trừ trường hợp quy định tại khoản 3 Điều này, các điều 25, 25a, 26, 32 và 33 của Luật này. Trường hợp làm tác phẩm phái sinh mà ảnh hưởng đến quyền nhân thân quy định tại khoản 4 Điều 19 của Luật này còn phải được sự đồng ý bằng văn bản của tác giả.”
Như vậy, về nguyên tắc, khi tạo ra bản sao của giáo trình, sách bằng cách sử dụng máy photocopy cần được sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả và trả tiền bản quyền. Tuy nhiên, vẫn có những ngoại lệ của quyền tác giả.
Vi phạm quyền tác giả vì photo giáo trình, sách?
Ngoại lệ của quyền tác giả
Điều 25, Điều 25a Luật SHTT và Mục I Nghị định 17/2023/NĐ-CP hướng dẫn Luật Sở hữu trí tuệ về quyền tác giả quyền liên quan đã quy định chi tiết các trường hợp ngoại lệ không xâm phạm quyền tác giả. Trong đó:
Điểm b, điểm e khoản 1 Điều 25 Luật SHTT quy định:
“[...] b) Sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép để nghiên cứu khoa học, học tập của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại;
e) Sử dụng tác phẩm trong hoạt động thư viện không nhằm mục đích thương mại, bao gồm [...] sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép cho người khác phục vụ nghiên cứu, học tập [...]”
Khoản 1, khoản 3, khoản 4 Điều 25 Nghị định 17/2023/NĐ-CP quy định:
“1. Sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép để nghiên cứu khoa học, học tập của cá nhân và không nhằm mục đích thương mại quy định tại các điểm b và e khoản 1 Điều 25 của Luật Sở hữu trí tuệ là hành vi sao chép hợp lý không quá một bản một phần tác phẩm.
3. Đối với tác phẩm được thể hiện dưới dạng chữ viết, hành vi sao chép hợp lý quy định tại khoản 1 Điều này là hành vi sao chép bằng cách photocopy, chụp ảnh hoặc hình thức tương tự khác tối đa không quá 10% tổng số trang hoặc tổng đơn vị lưu trữ (bytes), tổng số từ của ấn bản, độ dài nội dung của ấn bản đối với tác phẩm được cung cấp dưới dạng ấn bản điện tử không chia trang.
Hành vi sao chép hợp lý bằng thiết bị sao chép quy định tại khoản này phải là hành vi độc lập với từng tổ chức, cá nhân thực hiện và nếu có sự lặp lại thì đó là các trường hợp riêng lẻ không liên quan đến nhau trên cùng một tác phẩm.
4. Tổ chức, cá nhân sao chép tác phẩm được thể hiện dưới dạng chữ viết với tỷ lệ phần trăm nhiều hơn mức quy định tại khoản 3 Điều này phải được sự cho phép của chủ sở hữu quyền tác giả và trả tiền bản quyền, quyền lợi vật chất khác (nếu có) cho chủ sở hữu quyền tác giả”.
Như vậy, pháp luật sở hữu trí tuệ cho phép được sao chép hợp lý một phần tác phẩm bằng thiết bị sao chép không cần phải xin phép và trả tiền bản quyền. Tuy nhiên cần đảm bảo các điều kiện như sau:
- Mục đích thực hiện việc sao chép: Việc sao chép phải vì mục đích học tập, nghiên cứu khoa học, không nhằm mục đích thương mại.
- Hình thức thực hiện việc sao chép: Việc sao chép được thực hiện bằng thiết bị sao chép, các cách thức được sử dụng là photocopy, chụp ảnh hoặc hình thức tương tự khác.
- Mức độ sao chép: Sao chép bằng thiết bị không quá 10% tổng số trang hoặc tổng đơn vị lưu trữ (bytes), tổng số từ của ấn bản, độ dài nội dung của ấn bản đối với tác phẩm được cung cấp dưới dạng ấn bản điện tử không chia trang.
- Tính độc lập khi sao chép: Việc sao chép phải thực hiện độc lập với từng tổ chức, cá nhân. Nếu có sự lặp lại thì phải là các trường hợp riêng lẻ, không liên quan nhau (ví dụ: nhiều sinh viên photocopy cùng một chương sách cho việc học riêng lẻ).
Lưu ý: Nếu sao chép vượt quá mức 10% thì phải xin phép chủ sở hữu quyền tác giả và phải trả tiền bản quyền, hoặc quyền lợi vật chất khác (nếu có).
Photo giáo trình, sách có vi phạm quyền tác giả không?
Dựa trên những điều kiện về ngoại lệ của quyền tác giả, photo giáo trình, sách không cần xin phép, không cần trả tiền bản quyền nhưng cũng không vi phạm quyền tác giả khi:
- Mục đích của việc photo giáo trình, sách là để nghiên cứu khoa học, học tập, không vì mục đích thương mại.
- Photo giáo trình, sách không quá 10% tổng số trang. Nếu vượt mức này cần xin phép và trả tiền bản quyền.
- Việc photo phải riêng lẻ, không liên quan đến tổ chức, cá nhân khác
Kết luận
Việc photo giáo trình, sách sẽ không bị coi là vi phạm quyền tác giả nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện về mục đích (phục vụ học tập, nghiên cứu khoa học, không nhằm mục đích thương mại), phạm vi (không quá 10% nội dung tác phẩm) và tính độc lập trong hành vi sao chép. Vì vậy, sinh viên và các cơ sở photo cần đặc biệt lưu ý để tránh vi phạm, dù là vô tình.
Từ khoá:
